De toegevoegde waarde van het Team Ervaringsdeskundigen bij BTO

Buurtteamorganisatie Sociaal (BTO) in Utrecht is één van de pioniers die ervaringsdeskundigen in sociale teams inzet. De ervaringsdeskundigen bij BTO vormen samen het Team Ervaringsdeskundigen (TED). Movisie en BTO zijn samen een onderzoek gestart naar de meerwaarde van de inzet van ervaringsdeskundigen in sociaal wijkteams. Hieruit blijkt onder andere dat de inzet van ervaringsdeskundigen lijkt bij te dragen aan het gevoel van empowerment van cliënten.

Ervaringsdeskundigen worden in de GGZ hulpverlening al enige jaren ingezet, maar in het bredere sociaal domein is ervaringsdeskundigheid nog volop in ontwikkeling. Ten tijde van de start van het onderzoek van Movisie en BTO in april 2019 waren er vijf ervaringsdeskundigen in dienst, later zijn er nog twee aangenomen. Zij werken voor de hele stad Utrecht. Ter vergelijking: bij BTO werken in totaal zo’n 250 generalisten*.

Download de rapportage

Niet vanzelf

Het onderzoek richtte zich op wat ervaringsdeskundigen doen, welke rollen zij hebben en hoe ervaringsdeskundigen werken bij BTO. Daarnaast is gekeken naar de waarde van de inzet van ervaringsdeskundigen. De onderzoekers benoemen effecten voor cliënten én generalisten. Het onderzoek richtte zich tot slot ook op de bevorderende en belemmerende factoren. Zo bleek bijvoorbeeld dat de samenwerking tussen generalisten en ervaringsdeskundigen niet vanzelf tot stand komt.

Effecten op cliënten

De onderzoekers merkten op dat de ervaringsdeskundigen op een andere manier in contact zijn met cliënten dan de generalisten. Ervaringsdeskundigen zijn minder oplossingsgericht; de relatie staat voorop, niet de oplossing. Over de meerwaarde van de inzet van ervaringsdeskundigen zeggen de onderzoekers het volgende:

Er zijn aanwijzingen dat cliënten dankzij de inzet van ervaringsdeskundigen (eerder) zonder de reguliere, formele zorg en ondersteuning verder kunnen. De voorbeeldfunctie van de ervaringsdeskundige werkt daarbij stimulerend.
Ook zijn er aanwijzingen dat cliënten minder snel uitvallen uit de reguliere ondersteuning, vermoedelijk onder meer doordat zij zich meer gezien en begrepen voelen.
Ervaringsdeskundigen dragen er soms verder aan bij dat een impasse waar een generalist met een cliënt niet uit komt, wordt doorbroken.
De inzet van ervaringsdeskundigen lijkt bij te dragen aan empowerment van de cliënten. Zij vertrouwen er meer op dat ze het ook zelf kunnen, ze worden meer gestimuleerd in het vinden van handelingsstrategieën die bij hen passen en waarin ze geloven.

‘Om iemand als voorbeeld te hebben die het al zelf doet is toch wel heel fijn want het geeft je ook de reassurance van ‘het kan’. En dat had ik daarvoor natuurlijk niet. Dus… dat geeft ook rust.’ (cliënt)

Effecten op generalisten

De ervaringsdeskundigen hebben ook effect op de generalisten, constateren de onderzoekers:

De generalisten gingen meer vanuit het cliëntperspectief redeneren, omdat de inbreng van ervaringsdeskundigen tot meer begrip voor de cliënten leidt. Dat heeft een andere bejegening tot gevolg.
Ook wijzigen de generalisten soms hun benadering als gevolg van feedback en advies van de ervaringsdeskundigen. Voorbeelden daarvan zijn het meer confronterend zijn, het meer delen van eigen ervaringen en het tonen van de eigen kwetsbaarheid.

‘... dat ik dacht poeh, wat heb jij meegemaakt en hoe goed kan je daar over praten en hoe professioneel blijf je daarin. Dus dat bracht het me, dat ik met bewondering naar die collega ging kijken. En ook dat ik weet dat het goed is om af en toe je eigen stukje in een gesprek te kunnen verwerken. Dat voel ik altijd wel, maar dat bevestigt me ook weer even. Dus net even iets meer besef dat als je zegt goh, daar heb ik ook wel eens moeite mee, tegen je klant, dat dat helpend kan zijn.’ (generalist)

Kwartier maken van groot belang

Een belangrijke bevorderende factor is dat het inzetten van ervaringsdeskundigen door het management wordt gesteund en onderdeel is van het beleid van BTO. Om het ervaringswerk in organisaties tot bloei te laten komen, is goed kwartier maken van belang, zo blijkt uit eerder onderzoek van Movisie. ‘Wat wij zagen tijdens het onderzoek bij BTO is dat er – naast goede samenwerking onderling – ook nog sprake is van wij-zij denken’, zegt Margit van de Meulen, één van de Movisie-onderzoekers. ‘Samenwerking tussen ervaringsdeskundigen en generalisten vraagt om een actieve aanpak in de organisatie; het is geen vanzelfsprekendheid. Dat vraagt om kwartiermaken door management en leidinggevenden. En om doorzettingsvermogen en heldere uitleg van de ervaringsdeskundigen. De resultaten uit dit onderzoek kunnen bijdragen aan die uitleg. Ook biedt het onderzoek de kennis om het kwartier maken handen en voeten te geven.’

‘Samenwerking tussen ervaringsdeskundigen en generalisten vraagt om een actieve aanpak in de organisatie; het is geen vanzelfsprekendheid'

Ook werken met ervaringsdeskundigen?

Het onderzoek bij BTO heeft voor de betrokkenen bij BTO meer woorden gegeven aan hun eigen ervaringen. Het beeld dat uit het onderzoek naar voren komt, past hen. Al zeggen ze onmiddellijk: het is het resultaat van een momentopname. Ondanks de lockdown evolueert het werk door. Wanneer je als organisatie zelf aan de slag wil met ervaringsdeskundigen, is het goed dit te realiseren. Werken met ervaringsdeskundigen vraagt om een ingroeiproces en al doende ontwikkelen op organisatieniveau.

Al zijn de resultaten gebaseerd op een klein aantal observaties en interviews, ze suggereren dat ervaringsdeskundigheid toegevoegde waarde heeft, voor cliënten én sociaal professionals in wijk- of buurtteams. De uitkomsten kunnen gebruikt worden bij het besluit om wel of niet met ervaringsdeskundigen te gaan werken. En dan staat niet zozeer de toegevoegde waarde voorop, maar wat je aan die toegevoegde waarde hebt.

*Bij BTO spreken ze niet over sociaal professionals of werkers, maar over generalisten. Om zo de gelijkwaardigheid in de samenwerking tussen ervaringsdeskundigen en generalisten te benadrukken.